Cái giá thực sự của “AI miễn phí”

Trong thời đại số, AI đã trở thành công cụ quen thuộc, từ viết email, dịch văn bản cho đến tạo hình ảnh chỉ trong vài giây. Rất nhiều nền tảng cung cấp dịch vụ miễn phí, nhưng điều ít người để ý: sự "miễn phí" ấy thực chất không hề miễn phí.

Để cải thiện độ chính xác và hiệu quả, các mô hình AI cần học từ dữ liệu người dùng cung cấp. Bất cứ thông tin nào bạn nhập vào, từ bản CV, tài liệu công việc, đến đoạn trò chuyện cá nhân đều có thể trở thành nguyên liệu huấn luyện mô hình.

Nói cách khác, nếu bạn không trả bằng tiền thì bạn đang trả bằng dữ liệu.

Dữ liệu đi đâu sau khi nhập vào AI?

Thông thường, dữ liệu sẽ được chuyển đến máy chủ của các công ty như OpenAI, Google hoặc Anthropic, nơi nó có thể được lưu trữ, phân tích và sử dụng để huấn luyện AI. Trong một số trường hợp, dữ liệu còn được chia sẻ với bên thứ ba phục vụ nghiên cứu, quảng cáo hoặc phân tích hành vi người dùng.

Dù nhiều công ty tuyên bố không lưu trữ nội dung trò chuyện hoặc chỉ lưu tạm thời, người dùng khó có thể kiểm chứng mức độ minh bạch. Nguy cơ rò rỉ luôn hiện hữu, điển hình là sự cố năm 2023 khi ChatGPT Plus vô tình để lộ thông tin thẻ tín dụng của người dùng.

Những sự thật ít người biết về cách AI “đọc” bạn

Không chỉ ghi nhận nội dung bạn gõ, một số nền tảng còn phân tích cách bạn tương tác: tốc độ gõ, lỗi chính tả, độ trễ giữa các từ… để suy đoán độ tuổi, tâm trạng hoặc thậm chí trạng thái tinh thần.

Ngoài ra, dù nhiều công ty khẳng định dữ liệu đã được "ẩn danh hóa", nghiên cứu chỉ ra rằng chỉ cần vài thông tin cơ bản như tuổi, giới tính và vị trí, hệ thống vẫn có thể nhận diện lại tới 90% người dùng.

Một thực tế khác là nhiều ứng dụng AI miễn phí được "nuôi sống" bằng dữ liệu công khai trên mạng xã hội. Nhiều app có thể tự động gợi ý nội dung dựa trên bài đăng Facebook hay TikTok của bạn, dù bạn chưa từng cấp quyền.

Dữ liệu cũng dễ dàng vượt biên giới. Một đoạn văn bạn nhập tại Việt Nam có thể được lưu trữ tại máy chủ ở Mỹ, Trung Quốc hay nơi nào đó không thuộc phạm vi luật pháp Việt Nam.

Xu hướng mới - Khai thác dữ liệu cảm xúc

Một số AI hiện nay không chỉ xử lý chữ viết mà còn cố gắng "đọc vị" cảm xúc thông qua giọng điệu, tốc độ phản hồi, hay thậm chí trạng thái gõ phím. Đây là bước đi mới trong việc thu thập dữ liệu hành vi, mở ra nhiều khả năng, nhưng cũng kéo theo nhiều lo ngại về quyền riêng tư.

Những câu chuyện thật gây tranh cãi

Các sự kiện toàn cầu đã cho thấy mức độ nhạy cảm của vấn đề. Năm 2023, Zoom bị chỉ trích nặng nề khi điều khoản dịch vụ tiết lộ rằng công ty có thể sử dụng dữ liệu cuộc gọi để huấn luyện AI.

Tại Samsung, một nhân viên đã vô tình rò rỉ tài liệu mật bằng cách nhập vào ChatGPT, khiến công ty phải ban hành lệnh cấm nội bộ đối với công cụ này. Ngân hàng JPMorgan Chase cũng cấm toàn bộ nhân viên truy cập ChatGPT nhằm bảo vệ thông tin khách hàng.

Vì sao người Việt dễ bị "hút dữ liệu"?

Tại Việt Nam, người dùng thường có tâm lý ưa chuộng các dịch vụ "miễn phí 100%", sẵn sàng tải app lạ hoặc truy cập các trang web giả mạo. Những nền tảng này hiếm khi có chính sách bảo mật rõ ràng, khiến dữ liệu cá nhân dễ bị thu thập và đưa về các máy chủ không xác định.

Khoảng trống này tạo điều kiện để tội phạm công nghệ cao khai thác và trục lợi.

Người dùng có thể làm gì để tự bảo vệ?

Người dùng cá nhân có thể giảm thiểu rủi ro bằng cách đọc kỹ chính sách bảo mật trước khi sử dụng bất kỳ ứng dụng AI nào, đặc biệt là những ứng dụng lạ.

Quan trọng hơn, tuyệt đối không nhập thông tin nhạy cảm như số căn cước, mã OTP, thẻ tín dụng hay tài liệu công việc quan trọng vào công cụ AI miễn phí.

Với những công việc quan trọng, ưu tiên sử dụng bản trả phí hoặc phiên bản doanh nghiệp nếu cần đảm bảo bảo mật cao. Ngoài ra cần tách biệt giữa sử dụng cá nhân và công việc: không dùng AI miễn phí cho những nội dung mang tính bảo mật, nhạy cảm hoặc chuyên môn.

Quyền riêng tư trong kỷ nguyên AI

Trên thế giới, quyền bảo vệ dữ liệu cá nhân đang trở thành trụ cột trong quản lý AI. Liên minh châu Âu đã đi đầu với GDPR và AI Act - những bộ luật chặt chẽ về dữ liệu và trí tuệ nhân tạo.

Tại Việt Nam, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân đã có hiệu lực. Tuy nhiên, nhận thức của người dùng vẫn còn hạn chế, đặc biệt khi sử dụng các công cụ miễn phí mà không hiểu rõ điều khoản liên quan đến dữ liệu.

Trong tương lai gần, “AI an toàn” và “AI bảo mật” sẽ là yếu tố cạnh tranh quan trọng, bởi khi người dùng bắt đầu coi trọng quyền riêng tư, họ sẽ dần rời bỏ những nền tảng coi nhẹ nó.

Miễn phí không bao giờ thực sự miễn phí. Trong kỷ nguyên AI, dữ liệu cá nhân chính là đồng tiền số mới. Người dùng càng sớm nhận thức được điều này, càng có cơ hội bảo vệ mình trước những rủi ro không nhìn thấy được.

Và có lẽ, mỗi khi bạn mở một ứng dụng AI miễn phí, câu hỏi quan trọng nhất nên tự đặt ra là: “Tôi sẵn sàng trả bằng dữ liệu gì?”

(Nguồn theo Tuoitre, Vietnamnet)